در شترمرغ نیز مانند سایر دامها، تغذیه حدود 80-70 % هزینة پرورش را در بر می گیرد که البته با توجه به
قابلیتهای بالای شترمرغ در استفاده از غذاهای فقیر و متنوع می توان تا حد زیادی از این هزینه ها را جبران
کرد.با وجود گذشت بیش از یک قرن از پرورش شترمرغ اهلی هنوز اطلاعات چندان دقیقی از نیازهای غذایی
این پرنده در دسترس نمی باشد...
تعریف خوراک:
خوراک به موادی گفته می شود که پس از خورده شدن توسط حیوان هضم، جذب و مورد استفاده قرار گیرند و همچنین آن بخش از غذا را که توسط حیوان مورد استفاده قرار می گیرد مواد مغذی
می گویند.
در شترمرغ نیز مانند سایر دامها، تغذیه حدود 80-70 % هزینة پرورش را در بر می گیرد که البته با توجه به
قابلیتهای بالای شترمرغ در استفاده از غذاهای فقیر و متنوع می توان تا حد زیادی از این هزینه ها را جبران
کرد.با وجود گذشت بیش از یک قرن از پرورش شترمرغ اهلی هنوز اطلاعات چندان دقیقی از نیازهای غذایی
این پرنده در دسترس نمی باشد.
شترمرغ ها بطور کامل علفخوار نیستند و در حیات وحش بخشی از خوراک آنها را حشرات، پستانداران
کوچک مارمولکها و حتی گاهی تخم پرندگان تشکیل می دهند. شترمرغ ها قابلیت زندگی در مراتع فقیر
را دارند و می توانند به راحتی در مکانهایی که گاو و حتی گوسفند قادر به زندگی نیستند، خوراک مورد
نیاز خود را تهیه نمایند.
مطالعات انجام گرفته بر روی شترمرغ ها نشان می دهد که آنها قادرند حجم بالایی از الیاف خام را گوارش
نمایند.
مسیر حرکت غذای مصرفی در شترمرغ ها بدین صورت است که خوراک ابتدا از مری به پیش معده رفته
و گوارش اولیه بوسیله شیره معدی انجام می گیرد، سپس این خوراک از یک منفذ بزرگ وارد معده
ماهیچه ای (سنگدان) می گردد و در آنجا غذا با کمک سنگریزه ها به قطعات کوچکتر خرد می گردد
(مشابه عمل دندان در سایر جانوران) سپس غذا وارد روده کوچک شده و با اضافه شدن ترشحات
روده ای خصوصاً لوزالمعده، مواد مغذی جذب می گردند.
همچنین فعالیتهای تخمیری که توسط باکتریها و در روده کور و بزرگ انجام می گیرد شترمرغ را قادر
می نماید که از مقادیر بالای فیبر در غذا استفاده نماید.
در حقیقت وقتی ما در مورد تغذیه شترمرغ صحبت می کنیم، از تغذیه یک حیوان با آناتومی منحصر به فرد
و در نتیجه توانایی هایی خاص صحبت می نماییم. از آنجا که شترمرغ بزرگترین پرندة روی زمین است این
اندازه بزرگ بر روی قابلیت سازش پذیری آن با آب و هوای منطقه تاثیر بسیار زیادی می گذارد. همچنین این
جثه بزرگ مشخص کنندة یک ضریب رشد سریع در زندگی او می باشد. تخمیر خوراک خورده شده در این
پرنده در روده بزرگ صورت می گیرد نه چینه دان (شترمرغ چینه دان ندارد) و احتمالاً دمای بالای موجود
در حفره بدن به تخمیر اولیه و نیز جذب اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه در فرآیند preventi calus
کمک می کند.
سنگدان ماهیچه قوی این پرنده دارای لایه داخلی نرم بوده و برای سایش دانه های بسیار سخت
مناسب نیست اما در مورد کاهش سختی فیبر کار آمد می باشد.
بزرگترین قسمت روده، روده کور rectocolom بالایی هستند که دارای حفره های بزرگ و گسترده ای
برای تخمیر می باشند و این امر باعث می گردند که شترمرغ سلولز را با همان کیفیت نشخوار کنندگان
هضم و گوارش نماید. علاوه بر اینها استفاده از خوراک با فرمولاسیون ویژه و کنترل شده و به اصطلاح
بالانس و همچنین کاشت مواد مورد مصرف در جیره این حیوان می تواند تا حدود زیادی در کاهش
هزینه های تغذیه موثر باشد.
ضریب تبدیل غذائی در شترمرغها
آنچه در مورد تغذیه شترمرغها مهم است این موضوع است که شترمرغ ها توانایی ژنتیکی دارند که آنها
را قادر می سازد با بکارگیری سطح کمی از خوراک مصرفی به ماکزیمم حد رشد خود در طول مراحل
گوناگون زندگی دست یابند.
بطور خلاصه شترمرغ ها ضریب تبدیل غذایی خوبی دارند، خصوصاً تا سن 6 ماهگی که همه تاکید بایستی
در بدست آوردن حداکثر FCR در این مرحله باشد. در سن شش ماهگی کمترین وزنی که پیشنهاد
می گردد حدود 70 کیلوگرم است و بایستی توجه داشت که پس از این سن کاهش چشمگیری در
FCR رخ خواهد داد.
نمودار فوق براساس مصرف جیره های بالانس شده بدست آمده که این امر اهمیت بهره گیری از
یک کارشناس دامپروری متخصص در امر تغذیه را به خوبی نمایان می سازد.
رخ عوامل موثر بر جریان های تغذیه ای عبارت اند از:
1 ) بکارگیری یا عدم بکارگیری کارشناس دامپروری متخصص در امر تغذیه
2 ) سن بازار دهی پرندگان کشتاری
3 ) سن و ترکیب گله مادر
4 ) نوع آب و هوای منطقه
5 ) عوامل مدیریتی و نوع مدیریت اعمالی در مزرعه
6 ) قابل دسترس بودن مواد مورد نیاز
7 ) قیمت مواد اولیه در دوره های مختلف تغذیه
8 ) کیفیت مواد اولیه مورد استفاده
باید توجه داشت که حتی ترکیبات خاک منطقه و مواد خوراکی که احتمال دارد به طور اتفاقی و خارج از
برنامه توسط پرنده مصرف گردند می توانند تا حدودی در اعمال یک برنامه تغذیه ای موفق دخیل باشند.
ترکیبات خوراک در شترمرغ
به طور کلی دو ترکیب مختلف را می توان در تغذیه شترمرغ عنوان نمود:
1 ) قسمت علوفه ای مانند: یونجه و شبدر که در سنین مختلف از 60-10 % جیره را شامل می گردد.
2 ) قسمت کنسانتره مرکب از موادی نظیر: گندم، جو، ذرت، سویا، کنجاله ها، سبوس، مواد معدنی و
ویتامینه و موادی از این قبیل که در سنین گوناگون 90 -40% کل جیره غذایی را تشکیل می دهد و
در حقیقت قسمت مغذی جیره به شمار می رود.
بایستی بدین نکته توجه داشت که هر گونه صرفه جویی در تهیه مواد خوراکی با کیفیت می تواند ضررهای
غیرقابل جبرانی را به پرندگان وارد وارد آورد، لذا پیشنهاد می گردد که جهت تغذیه از مواد اولیه مرغوب و با
کیفیت بالا استفاده گردد.
نحوه تنظیم فرمولهای غذائی
جهت دستیابی به حداکثر راندمان تولید و افزایش بهره وری و همچنین کاهش هزینه های خوراک و
تغذیه که قسمت اعظم هزینه های پرورشی را شامل شده و تاثیر مستقیم بر میزان سودآوری یک مزرعه
را دارند، استفاده از یک کارشناس مجرب و کار آزموده که آشنایی کامل و کافی به فیزیولوژی تغذیه پرنده
داشته و همچنین با ترکیبات مواد غذایی مختلف به خوبی آشنا می باشد اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
همچنین از آنجا که نوع تغذیه تعیین کنندة کیفیت نهایی محصول و کیفیت تعیین کنندة قیمت و در نهایت
میزان سود آوری می باشد لذا اهمیت استفاده از جیره های غذایی بالانس شده به خوبی آشکار می گردد.
ذکر این نکته ضروری است که در هنگام تنظیم یک فرمول غذایی باید به فاکتورهای گوناگونی توجه داشت
و با مد نظر قرار دادن مجموعه ای از عوامل اقدام به تهیه جیره مناسب نمود. به طور مثال یک جیره با
کیفیت در مولدها، جیره ای است که علاوه بر افزایش کمیت و کیفیت تولید فرصت کافی جهت جبران
و تجدید مواد معدنی و ویتامینه و ... را برای هر پرنده به وجود آورد و فشار ناشی از تولید به بدن پرنده
را خنثی نماید و در جوجه ها جیره ای که بتواند حداکثر بازدهی را در رشد و وزن گیری پرنده داشته باشد،
جیره ای مناسب و کار آمد خواهد بود.
باید توجه داشت که در تهیه خوراک پرنده علاوه بر مواد پایه شامل ذرت و سویا و گندم و جو و ... استفاده
از مواد اصلی یا اجزاء ثابت جیره نیز بسیار حائز اهمیت است. مواد ثابت جیره می توانند موادی مانند
مکملهای معدنی و ویتامینه، نمک و موادی از این قبیل باشد.
معمولترین پرسشی که ذهن یک مزرعه دار را به خود مشغول می کند این است که آیا خرید خوراک
آماده به صرفه تر است یا ترکیب و تهیه آن در مزرعه؟
پاسخ به این پرسش تابع عواملی گوناگونی است به طور مثال اگر یک مزرعه دارای شرایط زیر باشد
بهتر آن است که عمل تهیه خوراک به طور مستقل در مزرعه انجام گیرد:
1 ) داشتن زمین کافی جهت کشت مواد اولیه به میزان قابل توجه و یا داشتن زمین جهت جایگزینی
محصول (یعنی کشت محصولی که به طور مستقیم در تهیه خوراک پرنده مصرف ندارد اما با فروش
قسمتی از آن می توان مواد اولیه مورد نیاز را تهیه کرد و بدین طریق حداکثر بهره برداری را از زمین های
تحت مالکیت داشت. )
2 ) داشتن کارشناس دامپرور مجرب جهت تهیه فرمول غذایی مناسب
3 ) داشتن امکانات لازم جهت میکس خوراک (آسیاب و میکسر)
اما اگر مزرعه ای فاقد امکانات مذکور باشد عاقلانه ترین راه ممکن تهیه خوراک آماده از کارخانجات معتبر
خوراک سازی است که به صحت گفته ها و عملکردشان اطمینان کامل دارید.
محل استقرار دانخوری و آبخوریها
بهتر آن است که دانخوری و آبخوریها با فاصله نسبتاٌ زیادی از یکدیگر نصب گردند که این امر از مخلوط
شدن دان و آب با یکدیگر جلوگیری کرده و شرایط بهتری را برای پرنده فراهم می آورد.
میزان مصرف خوراک و نوبتهای غذادهی
میزان خوراک مصرفی شترمرغها در سنین گوناگون بسیار متفاوت بوده بطوریکه از 200-120 گرم در
یکماهگی آغاز و تا 5/2 کیلوگرم در روز خواهد بود اما بطور معمول خوراک مصرفی به ازاء هر شترمرغ بالغ
معادل 5/2 -2 کیلوگرم در روز می باشد که البته این میزان می تواند بسته به فصل، نوع آب و هوای منطقه،
نوع فرمولاسیون خوراک متغیر باشد.
باید توجه داشت که هر گونه تغییراتی که سر خود و بدون پایه علمی در نوع فرمولاسیون خوراک و یا میزان
خوراک مصرفی اعمال گردد می تواند پیامدهای منفی را در پی داشته باشد.
به طور مثال اگر بدون توجه به فتوتیپ پرنده اقدام به تغییر فرمول خوراک و یا میزان آن نماییم این تغییرات
می تواند باعث لاغری و ضعف بیش از حد پرنده شود که در نتیجه جفتگیری و تولید رو به کاهش گذاشته و
نهایتاً متوقف خواهد شد و یا اینکه باعث چاقی بیش از حد و عمدتاً تجمع چربی در اطراف دستگاههای
تناسلی نر و ماده گردد که در این صورت نیز شاهد تاثیرات منفی بر روی تخمگذاری و نطفه داری آنها
خواهیم بود.
میزان خوراک مصرفی پرنده باید در دو یا سه نوبت در اختیار جانور قرار گیرد زیرا این عمل هم از فساد و
تغییرات شیمیائی و فیزیکی غذا در طول روز جلوگیری کرده و هم به پرنده فرصت هضم و جذب بهتر را
خواهد داد. لذا بهتر آن است که خوراک دهی به پرنده حداقل در دو نوبت انجام گیرد.
مشخصات آب مصرفی
آب آشامیدنی که در اختیار پرنده قرار می گیرد و بایستی کاملاً تمیز و عاری از هر گونه آلودگی باشد.
ضمن اینکه بایستی توجه داشت که سختی آن یا E.C از حد مجاز مورد مصرف در طیور فراتر نباشد.
بطور کلی هر شترمرغ دارای مصرفی آبی معادل 12-9 لیتر در روز می باشد که البته این میزان بر اساس
آب و هوا و نوع جیره مصرفی متفاوت خواهد بود بطوریکه در فصول سرد سال و یا در هنگام استفاده از
علوفه های تازه و آب دار میزان آب مصرفی کم و بالعکس در فصول گرم سال و یا در صورت استفاده از
جیره خشک میزان آب مورد نیاز بیشتر خواهد بود. اگر پرورش شترمرغ در مناطقی انجام می گیرد که
امکان تهیه آب سالم به سختی وجود دارد و یا سختی آب دارای استانداردهای لازم نیست می توان با
نصب دستگاههای سختی گیر و ضدعفونی کنندة آب تا حدی این مشکلات را برطرف نمود.ز آنجا که آب
یکی از مواد بسیار مهم در رشد و سلامتی پرندگان به شمار می رود لذا اهمیت استفاده از منابع آبی
سالم بسیار اهمیت خواهد داشت.
